Aínda que non existen estudos postelectorais publicados que permitan coñecer os motivos dos cambios rexistrados nos comportamentos daqueles votantes que resultaron decisivos na conformación do resultado final, pódese afirmar que o pasado 1 de marzo tiveron lugar tres movementos simultáneos. Por unha banda, rexistrouse a perda de 40.000 votos por parte do BNG debida, previsibelmente, ao descontento existente co moderado alcance da política de cambios promovida polo goberno galego onde participaba, por primeira vez na súa historia, a organización nacionalista. Por outra banda, asistimos á redución –en mais de 26.000 votos– dos apoios recibidos polo Partido Socialista como consecuencia, seguramente, da oposición de certos sectores do seu electorado ás concesións realizadas para facer viábel o pacto de goberno asinado co BNG. Por último –e, poren, non o menos importante– constatouse un medre dos votantes do PP –en mais de 55.000– a respecto da convocatoria do ano 2005 que tal vez se explique pola recuperación dun sector de simpatizantes urbanos da dereita que rexeitaran avalar a continuidade da presenza de Fraga na presidencia da Xunta.

Os resultados do 1-M confirman a vella máxima de que, habitualmente, as eleccións non as gaña a oposición senón que as perde o goberno. E neste caso, ademais, pola mínima. Cumpriuse tamén a coñecida tradición do distinto nivel de esixencia social a respecto das equipas gobernamentais dependendo da súa orientación. O PP de Fraga contou coa confianza da maioría do electorado durante 16 anos e o bipartito PSOE-BNG non tivo apoio suficiente para percorrer mais do 25% do traxecto temporal dos seus antecesores. Esta comparativa non debe agochar nin desculpar os erros e as carencias do goberno de coalición, mais si debe ser adecuadamente ponderada para facer unha análise axustada das luces e das sombras da experiencia que naceu en xuño do ano 2005.

Pasados os primeiros momentos de lóxica frustración e pechado o proceso asembleario aberto pola necesaria asunción de responsabilidades políticas por parte da dirección do BNG, a organización nacionalista debería aproveitar a fonte de coñecemento que representou o seu paso polo goberno da Xunta para reflexionar sobre a realidade social galega, o papel das institucións políticas nos procesos de cambio e as potencialidades e debilidades do BNG como forza nacionalista de esquerdas. Non se debería caer na tentación de facer culpábeis de todos os erros cometidos dende o 2005 aos representantes nacionalistas que tiveron responsabilidades de goberno ou concentrar as críticas principais na figura de Anxo Quintana e/ou nos chamados “quintanistas”. E preciso acometer unha análise construtiva desta etapa singular no canto de practicar un axuste de contas interno que pretenda establecer dúas categorías valorativas simples: os supostos “rexionalistas e socio-liberais” fronte aos auténticos “nacionalistas de esquerdas”.

Desde a década dos 90 do pasado século, a case totalidade das correntes do Bloque e os principais lideres históricos do nacionalismo moderno compartiron un diagnóstico da realidade que contemplaba como verosímil, a curto prazo, a emerxencia dunha maioría social disposta a dar o seu apoio a un goberno galego con hexemonía do BNG. Consecuentemente con tal apreciación, existía unha importante coincidencia explícita entre a grande maioría dos dirixentes da organización: era posíbel e ademais desexábel acadar canto antes unha presenza determinante na Xunta como medio de consolidar e ampliar a influencia social do nacionalismo galego. Por iso, en xuño de 2005, malia o mediocre resultado electoral, ninguén cuestionou –alén de certos matices críticos– a pertinencia do acordo de goberno acadado co PSdG.

Sen pretender esgotar o catálogo das temáticas xurdidas nestes anos de goberno bipartito, velaquí tres exemplos que merecerían un proceso demorado de reflexión:

1) O BNG chegou á Xunta cunha ampla experiencia na oposición parlamentaria e nas variadas fórmulas de goberno municipal practicadas desde 1982. Porén, non tiña un coñecemento preciso das características do aparato administrativo conformado durante as lexislaturas de Fraga e das limitacións que iso podía provocar no alcance e na velocidade das mudanzas legais que tiña comprometidas no seu programa electoral. Tampouco sabía exactamente as marxes de manobra orzamentarias existentes para facer posíbeis as medidas transformadoras que se querían materializar a curto prazo. A necesidade de acordar un pacto de goberno co PSdG completaba un cadro de partida moi complicado: o BNG alimentara durante moitos anos, entre a súa militancia e unha parte do seu electorado, unhas expectativas de cambio que non se traducían –no momento de acceder ás novas responsabilidades– nunha axenda concreta de prioridades de actuación temporalizadas nas distintas áreas de goberno. A organización nacionalista tivo que ir facendo ese traballo durante o primeiro ano de estancia na Xunta e procurar, ademais, que non houbese unha excesiva distancia entre a militancia e os cargos institucionais. Durante os primeiros meses realizáronse varios encontros entre cadros do Goberno e da organización para socializar os problemas e as eventuais solucións. Lamentabelmente, semellante práctica non tivo continuidade e alimentou unha dinámica de incomunicación que tivo consecuencias negativas para o propio labor gobernamental.

2) A experiencia vivida nestes anos permitiu comprobar as dificultades existentes para conseguir unha relación harmónica entre o BNG no goberno e as organizacións sociais do universo nacionalista. Resulta obvio afirmar que calquera proceso de mudanza nas relacións económicas e sociais require dunha determinada simbiose entre forzas políticas e organizacións cívicas. No caso do BNG ese entendemento aparentaba ter, na altura do ano 2005, unha consistencia notábel. O tempo demostrou que ambos actores non foron quen de superar con éxito a “proba do nove” gobernamental. Tiñan que acertar na combinación de dous ingredientes tendencialmente contraditorios: o respecto pola autonomía das organizacións sociais e o apoio á continuidade do goberno. No canto de conciliar colaboración e crítica, houbo, en máis ocasións das desexábeis, unha incapacidade para dialogar e negociar as diferenzas e a consecuente deriva negativa, concretada en comportamentos prepotentes e/ou corporativos por ambas partes.

3) Un dos asuntos que suscitou mais polémica no ámbito da esquerda e do nacionalismo foi o relativo á chamada “política de chiringuitos”. O BNG manifestara a súa oposición frontal ás decisións tomadas polos gobernos de Fraga en materia de creación dalgunhas fundacións, entes ou sociedades públicas por entender que non estaban xustificadas desde o punto de vista da mellora na prestación dos servizos públicos, senón que constituían mecanismos de implantación de lóxicas privatizadoras e/ou clientelares deturpadoras do papel que debe realizar a Administración galega como fornecedora de bens e servizos. Durante a estancia no goberno, a organización nacionalista eliminou determinados entes herdados do PP (singularmente na Consellería de Medio Rural) e promoveu novos organismos nalgúns departamentos co obxectivo de facilitar unha mellor prestación de certos servizos públicos. Estas actuacións provocaron desconcerto e oposición en sectores da base organizada do nacionalismo, demostrando que non existía unha suficiente discusión e posta en común a respecto da natureza destes instrumentos administrativos e da súa función no deseño das políticas públicas.

Polo demais, o BNG coñeceu directamente o modelo habitual de relación que ofrecen as empresas privadas de comunicación a toda aquela forza política que administra cotas significativas de poder político. E soubo, tamén, que o prezo de mudar as políticas de control gobernativo da información, nos medios públicos e privados, é tan elevado que sempre resulta tentador transitar polos atallos que outros xa utilizaron. Por iso, o compromiso de promover unha rexeneración da vida democrática é unha promesa electoral que non ten un custe económico explícito pero pode provocar unha grave perda de credibilidade e confianza na forza política que non cumpre adecuadamente o contido do seu contrato coa cidadanía.