Xosé Ramón Quintana Garrido*
Goberno de coalición ou Bigoberno?
Notas para unha análise (2005-2009)
(Inzar Razóns, 38, xulio de 2009)

     Os gobernos de coalición, lonxe de ser unha anomalía, son a principal fórmula de goberno nas democracias avanzadas europeas de 1945 en adiante, tal como teñen amosado tanto Michael Laver e Norman Schofield como Kaare Strom e Wolfgang C. Müller. De tal xeito que, como tamén subliñan Jordi Matas e Josep Mª Renau, máis de dous terzos (72,3%) dos gobernos europeos desde 1945 foron protagonizados por máis dun partido, entre os que salientan os casos de Alemaña, Austria, Bélxica, Finlandia, Noruega, Holanda ou Italia. Entre nós, se ben no ámbito estatal non se formalizou nunca ningún goberno de coalición, no plano autonómico, segundo datos dos citados autores, si se teñen dado experiencias de coalición en trece das dezasete Comunidades Autónomas (CC.AA.), o que supón, en conxunto, case a metade do total de gobernos autonómicos (48,4%). En porcentaxe global, máis do 50% dos gobernos en concellos, deputacións e CC.AA., protagonizaron coalicións desde o ano 1979.

     As eleccións autonómicas de 19 de xuño de 2005 en Galiza supuxeron a fin da era Fraga e dos dezaseis anos ininterrompidos de goberno de maiorías absolutas do PP. Tan só por un escano de diferenza (PP: 37, PsdeG-PSOE: 25, BNG: 13), os dous grupos de oposición podían acceder á Xunta de Galiza nun goberno de coalición sustentado por unha xusta maioría parlamentaria. Os estudos politolóxicos sobre as coalicións amosan que a recompensa obtida polos partidos garda unha relación de proporcionalidade co peso parlamentario ou coa posición estratéxica no escenario político e nas negociacións. No caso galego, o BNG, en termos de Giovanni Sartori, non dispuña do suficiente potencial de chantaxe para conseguir unha maior maximización dos beneficios (payoffs) en cargos e políticas, pois non podía presentar como alternativa coligarse co PP. Deste xeito, a diferenza de escanos entre socialistas e nacionalistas deparou que das conseguintes negociacións postelectorais resultase unha Xunta de Galiza cun partido dominante ou hexemónico (o socialista) e cun reparto de beneficios desequilibrado en carteiras e posibilidades de desenvolver políticas, pero proporcional aos escanos parlamentarios. O Partido Socialista ostentaría a Presidencia da Xunta e oito consellerías (Presidencia, Administracións Públicas e Xustiza; Economía e Facenda; Política Territorial, Obras Públicas e Transportes; Educación e Ordenación Universitaria; Sanidade; Pesca e Asuntos Marítimos; Medio Ambiente e Desenvolvemento Sostíbel; Traballo). O BNG facíase cargo dunha Vicepresidencia (de Igualdade e Benestar) e de catro consellerías (Innovación e Industria; Medio Rural; Cultura e Deporte; Vivenda e Solo).

     As negociacións para formar goberno foron bastante rápidas, seguramente para atenuar o impacto negativo do regateo (bargaining) no “reparto do botín” gobernamental por parte das elites e os líderes dos partidos, algo que en xeral adoita non ser ben valorado pola cidadanía e pola opinión pública. Asemade, no caso galego, ambas estaban pouco afeitas a este procedemento estritamente legal e democrático, pois apenas persistía o diluído recordo dun goberno precedente de coalición tripartito (1987-1990), fronte á “normalidade monocolor” dos dezaseis anos de gobernos do PP. Tamén xogou a favor dun pronto peche do pacto a propia dinámica intrapartidista do BNG. Despois dun traumático relevo no liderado vivido nos meses anteriores e dunha moi notábel baixada en votos e escanos, Anxo Quintana necesitaba minimizar tales custes negativos e presentar, a modo de compensación á militancia, os froitos efectivos do seu liderado nunha data tan simbólica como a do 25 de xullo, día da Patria Galega, tentando reforzar tamén o seu aínda precario liderado. De aí que non fose prioridade facer cuestión da política de normalización lingüística nas roldas negociadoras e que o BNG se aviñese a que fose parar a mans socialistas.

     O Acordo sobre bases programáticas para a acción da Xunta de Galiza que asinan os grupos políticos PSdeG-PSOE e BNG, firmado o 23 de xullo de 2005 polos respectivos líderes Emilio Pérez Touriño e Anxo Quintana, era unha mestura de medidas concretas en diversos ámbitos e de intencións xenéricas por concretar. Isto último era debido a que cada coligado quería maximizar no futuro a capacidade de desenvolver políticas públicas sen estar totalmente atado a compromisos tanxíbeis e cuantificábeis. O pacto de goberno común facíase en condicións nas que sobranceaban a incerteza, a desconfianza e a competencia interpartidarias, habida conta a desigual forza de partida e a negativa experiencia dos gobernos de coalición locais, sobre todo para o BNG (en Lugo dérase o caso do que Joan Font denominou graficamente “o peixe grande que se come o pequeno”: os beneficios electorais foran dar aos socialistas, e en Vigo invertéranse os papeis). Non menos importancia tiña o feito de que socialistas e nacionalistas posuían diferentes –e, nalgúns sentidos, antagónicas– tradicións e culturas políticas, así como a inexistencia de complicidades xeracionais, académicas ou familiares alén das ideoloxías e das siglas, como si acontece no caso do goberno tripartito catalán, subliñado por Joan Ridao. Nunha patente situación de minorización e inferioridade, o celo visibilizador da acción de goberno do BNG e de Anxo Quintana para non quedar ocultos ante a cidadanía, conxurando así o efecto “peixe grande, peixe pequeno”, se retroalimentaría cunha tendencia semellante por parte do socio socialista no goberno.

     Así as cousas, o novo goberno galego tiña máis de “Coalición de Vencedores Mínimos” (CVM), motivada sobre todo pola consecución de cargos, que de “Coalición de Vencedores Mínimos Conectados” (CVMC), máis orientada á consecución de políticas comúns. En definitiva, en Galiza non estaban creados os alicerces dunha “cultura do pacto”, baseada no protagonismo cooperativo e na confianza corresponsábel. O do PsdeG-PSOE e o BNG era, pois, un “matrimonio” non só de conveniencia, senón tamén á forza. Por outra banda, do acordo de goberno non se derivou a institucionalización dunha comisión de seguimento do pacto con procedementos formais e un calendario establecido que coordinase eficazmente as acción non só de goberno, senón dos dous grupos parlamentarios. A coordinación quedou sobre todo en mans dos dous máximos dirixentes e a expensas da iniciativa, un tanto apática, do Presidente da Xunta.

     De todo isto derivaríase unha rivalidade constante que dificultaría a emerxencia dunha cultura de coalición, xeraría graves disfuncionalidades na coordinación das políticas departamentais, impediría a acumulación de sinerxias e, á vista dos constantes desencontros durante toda a lexislatura, sementaría en sectores da cidadanía a dúbida de se a Xunta de Galiza era un goberno bipartito de responsabilidades compartidas ou unha sorte de bigoberno no que cada socio vai ao seu. De tal xeito que, por unha banda, o Presidente Touriño se referiría aos “logros” da parte socialista e, pola outra, o Vicepresidente Quintana aos “éxitos” da parte nacionalista.

     Ao longo da lexislatura foi habitual o cruce de críticas –e mesmo tentativas de boicot– entre conselleiros, portavoces parlamentarios (Carlos Aymerich vs. Ismael Rego) e simples deputados, ademais de entre dirixentes partidarios (afirmación no XI Congreso Nacional do PsdeG de que o BNG era un “socio non fiábel”) e alcaldes (alcaldes socialistas vs. Normas do Hábitat). Todo isto escenificábase tanto en sede parlamentaria como ante os medios de comunicación e quizais tamén nos consellos de goberno. Cando a tensión acadaba o cume, o procedemento para rebaixala era sempre o mesmo: unha reunión in extremis entre o Presidente e o Vicepresidente pacificaba temporalmente a situación, ou ben víanse obrigados a emendar ou desautorizar os seus correlixionarios.

     Dous dos episodios máis graves foron o do Plan Acuícola e, sobre todo, o da tramitación do Concurso Eólico, no tramo final da lexislatura. No primeiro, o deputado nacionalista Bieito Lobeira, despois de ser aprobado por unanimidade polo Consello da Xunta, sinalou que dito Plan non era do BNG, fíxolle severas críticas e insinuou que as consellerías nacionalistas poderían modificalo ao paralizar parte dos proxectos acuícolas. O Vicepresidente tivo que zanxar a polémica aseverando que o Plan era un “proxecto de todo o Goberno” e desautorizando o deputado. No segundo, os enfrontamentos revestiron moita máis gravidade, a pesar de que ambas formacións políticas chegaran á conclusión de que había que cesar coa confrontación polo temor ao custe electoral e a que o PP a aproveitase. En efecto, durante a tramitación do Concurso Eólico producíuse unha nova contenda estimulada por unha campaña do xornal La Voz de Galiza en contra da Consellería de Industria, en mans nacionalistas. A falta de acordo entre os socios de goberno en relación ao procedemento a seguir pola comisión interdepartamental de valoración do concurso e os prazos na consulta dos informes, o adiamento da resolución, as suspicacias e protagonismos mútuos, levaron non só a que os representantes das consellerías de Medio Ambiente e Política Territorial abandonasen a comisión, senón a que lanzasen a grave acusación de “inseguridade xurídica”, actitude cualificada de posíbel “prevaricación” polo Conselleiro de Industria.

     Con todo, e alén de sonoras discrepancias e enfrontamentos, a estabilidade do goberno e o apoio parlamentario estiveron garantidos durante toda a lexislatura mediante unha disciplina mínima de coalición por parte das forzas coligadas. Os motivos desta estabilidade son evidentes: as ganancias en termos de votos, cargos, políticas, consolidación de liderados ou cohesión intrapartidaria, calcúlanse superiores ás perdas e aos inconvenientes.

     Non é lugar este para facer unha avaliación exhaustiva da acción de goberno da Xunta de Galiza nas súas distintas áreas. En todo caso, cuantitativamente o balanzo final do rendemento lexislativo foi o máis positivo de toda a etapa autonómica: 54 proxectos lexislativos, sendo aprobados 53 polo Parlamento de Galiza, 22 deles por unanimidade. Cuestión diferente sería a avaliación dos resultados derivados da súa implementación, inevitabelmente desiguais pero en xeral positivos, aínda que o alcance de moitos deles só se poderá aprezar pasados varios anos. Deuse, de todas formas, un notábel grao de cumprimento dos obxectivos sinalados no acordo de goberno (entre moitos outros, investimentos en I+D+i e en educación, creación de emprego, sistema de benestar, etc.). Pero tamén houbo importantes incumprimentos. Por exemplo, non se reformou a Lei Electoral nin se estableceron garantías no voto emigrante. Tampouco se aprobaron unha Lei da CRTVG e unha Lei de Publicidade Institucional, fundamentais para garantir o pluralismo dos medios de comunicación públicos e impedir a discrecionalidade da publicidade institucional como medio de conseguir o beneplácito dos medios privados ao goberno. No ámbito da chamada “rexeneración democrática”, o avance foi bastante escaso. Incumpriuse igualmente a promesa de reducir a denominada “administración paralela”, os célebres “chiringuitos”. Antes ao contrario, segundo denuncias dos sindicatos (UXT, CC.OO., CIG, CSI-CSIF), estes incrementáronse durante o bipartito. Toda acción de goberno conleva tamén os seus custes. Dito coloquialmente: non se pode gobernar a gusto de todos. Así, arreciaron as críticas, sobre todo as provintes das organizacións ecoloxistas, mais tamén dos sindicatos e doutros sectores da sociedade civil. Así e todo, todo parece indicar que, en comparación cos gobernos precedentes, se produciu un notábel avance en diversos ámbitos, aínda que insuficiente.

    Tanto socialistas como nacionalistas preséntanse como os motores ou artífices dos logros gobernamentais. As vindeiras eleccións do 1 de marzo de 2009 porán de manifesto as ganancias de participar no goberno de coalición ou, dito tecnicamente, cal será a escala de utilidades acadada por cada formación política: ganancias significativas, moderadas ou escasas; consecuencias insignificantes; perdas escasas, moderadas ou significativas. Os cidadáns teñen, en todo caso, a palabra e o voto.

Bibliografía citada:

 
FONT, J. (1999): “El pez grande se come al chico: las consecuencias electorales de gobernar en las CC.AA. y municipios españoles”, Revista Española de Investigaciones Sociológicas, nº 87, pp. 145-176.

LAVER, M. e SCHOFIELD, N. (1998): Multiparty Government: the Politics of Coalition in Europe, Ann Arbor, University of Michigan Press.

MATAS, J. e RENIU, J.M. (2006): “El arte de gobernar en coalición. Normalidad europea”, La Vanguardia, 17 de setembro, pp. 30-31.

MÜLLER, W. e STROM, K., eds. (2000): Coalition Governments in Western Europe, Oxford, Oxford University Press.

RIDAO, J. (2007): Les coalicions polítiques a Catalunya. El cas del govern catalanista i d’esquerres, Institut de Ciències Polítiques i Socials, WP nº 257.

SARTORI, G. (1987): Partidos y sistemas de partidos, Madrid, Alianza.

________________

* Profesor de Historia Contemporánea da Universidade de Vigo. Gañador do VIII Premio de Ensaio Ramón Piñeiro (2008) coa obra Un longo e tortuoso camiño: Adaptación, crise e cambio no Bloque Nacionalista Galego (1982-2008), de próxima publicación por Editorial Galaxia.